EKR en andere pioniers

Rouw als levenslange, persoonlijke en unieke aanpassing aan verlies en aan een wereld die voorgoed veranderd is door dit verlies. Rouw is niet lineair en er staat geen tijdslimiet op.

Als meneer Alexander Bell de telefoon niet had uitgevonden, dan had een ander op een goed moment wellicht iets vergelijkbaars bedacht en hadden we het vandaag niet over ‘bellen’ gehad maar misschien over pietersen of wilkinsonnen. Maar een figuur als Bell was nodig.  Net als het frêle vrouwtje met haar ijzersterke geest, Elisabeth Kübler-Ross (1926-2004). Een pionier die een leven lang heeft geijverd om waardig sterven en rouwen op de destijds zwaar gemedicaliseerde wereldkaart te zetten. Haar 5 fasen model*(1) is vandaag wat achterhaald, vooral omdat men al lang ontdekt heeft dat die fases zich niet per se apart en in die volgorde afspelen. In haar fase model wordt tevens gehint naar een afronding, een eindpunt van de rouw. Daar wordt tegenwoordig weleens scheef naar gekeken, en zelf heeft ze later in haar leven ook al aangegeven dat die fases door elkaar heen meanderen en geen eindpunt hoeven te kennen. Hoe dan ook….
Dat er überhaupt herkenbare ‘rouwfases’ zijn, daar heeft zij ons van bewust gemaakt. 
Evenals dat rouw veel meer is dan een depressie;
– dat rouw hard werken is;
– dat niet alleen volwassenen, maar ook (zelfs hele jonge) kinderen wel degelijk rouwen;
– dat sterven een plek moet krijgen in het dagelijks leven – als het enigszins kan thuis – in plaats van op de gang van een ziekenhuis liggen zieltogen omdat je in de ogen van de op genezing gefocuste artsen een afgeschreven zaak was waar ze zich niet goed raad mee wisten. Maar sterven is niet gelijk aan falen;
– dat er hospices zijn, die erop zijn ingericht om een stervensproces ruimte, omhulling en ondersteuning te bieden, onder meer door de nabijheid van naasten en door deskundige verzorging van zowel de psychische als de fysieke symptomen die bij het sterven kunnen horen. Een waardig sterven en afscheid kan bovendien de rouw van de achterblijvenden aanzienlijk verzachten;
– en dat we degelijk opgeleide rouwtherapeuten en rouwcoaches hebben.

Zij is de grondlegger van zowat alles wat heden ten dage op rouwgebied gebeurt. Het acroniem EKR is in mijn vakgebied iets gelijkaardigs als JFK.
Je kunt vandaag als je met je iPhone zwaait, beweren dat meneer Bell niet verder kwam dan een uit meerdere delen bestaand log apparaat dat je niet in je broekzak kwijt kon en waarmee je enkel kon bellen en niet ook nog kon fotograferen, filmen, e-mailen, bankieren, googelen en ga maar door. Maar híj heeft de tele-fonie, het communiceren op afstand, op de kaart gezet. Dit soort mensen verdient een blijvende ere plek. EKR heeft die plek in mijn hart, hoewel ik al dik vijfendertig jaar met andere modellen bezig ben en zelf als mededirecteur van De Bedding, Rouw- en Expertisecentrum Gent, ook vormend ben geweest op dit gebied. Lees er Ze Zeggen Dat Het Over Gaat*(2)op na, een titel die al impliceert dat er geen eindpunt is waarop je stopt met rouwen. Maar wat ís rouwen dan? Johan Maes en ik hebben het in ons boek destijds ongeveer zo verwoord: “rouw is de levenslange, persoonlijke en unieke aanpassing aan verlies”. Het verlies niet enkel als een emotionele ervaring, maar ook een fysieke, cognitieve, gedragsmatige en sociale. We beschrijven rouw als een proces waarbij degene die het verlies lijdt, zich aanpast aan een wereld die voorgoed veranderd is door dit verlies. Het gaat niet alleen over het hebben van verdriet en het verwerken van een verlies, maar ook over het vinden van een nieuwe manier om in het leven te staan na het verlies. We benadrukten -ik deed dat ook steeds in mijn erop volgende boeken*(3) én in mijn columns- dat rouw niet lineair is en er geen tijdslimiet op staat.

Over pioniers gesproken … in Nederland en in België hebben behalve Johan Maes en ik ook Daan Westerink, Manu Keirse, Senne Mullie, Let Dillen, Riet Fiddelaers-Jaspers, Wim Distelmans, Marinus Van Den Berg  e.a. stevig aan de weg getimmerd.

*1) 5 fasenmodel van EKR:
a) Ontkenning: de realiteit van het verlies wordt ontkend.
b) Woede: gevoelens van frustratie en onrechtvaardigheid overheersen.
c) Onderhandelen: er wordt gemarchandeerd in de zin van onderhandelen met het lot, met hogere machten of met zichzelf. (Áls ik dit of dat wel of niet gedaan had was alles misschien anders gelopen of zal het misschien nog anders lopen)
d) Depressie: intens verdriet en somberheid overheersen
e) Aanvaarding: het verlies wordt geaccepteerd en er ontstaat berusting.
EKR voegde hier later aan toe dat de fases niet lineair zijn, in verschillende volgordes kunnen verlopen, zich kunnen herhalen en dat de intensiteit van de gevoelens van persoon tot persoon kan verschillen.

*2) Ze Zeggen Dat Het Overgaat (2007) Johan Maes en Evamaria Jansen
*3) Stille Verhalen (2009) en Verlieskunst (2013)

Redactie: Petra Hoetz
Afbeelding: detail cover van ‘Ze Zeggen Dat Het Overgaat