De mens, in al zijn grootsheid en kleinheid, boeit me mateloos. Dat doet mij ’s avonds weleens verzeilen in teeveeprogramma’s als ‘Where the wild men are’, ‘Spoorloos’, ‘Over mijn lijk’, ‘Je zal het maar hebben”, ‘Help, mijn man is klusser’, ‘Ik vertrek’ en heel soms ‘Steenrijk, straatarm’.
De formule van die laatste serie: twee gezinnen met totaal verschillende inkomens ruilen een week lang van leven en budget. Op die manier krijgen ze een uniek kijkje in elkaars wereld en komen een beetje wijzer geworden uit zo’n weekje tevoorschijn. Met name over het feit of geld hen gelukkig maakt of niet.
Ikzelf heb al meerdere keren in mijn leven jaren aan een stuk elke cent drie keer om moeten draaien voor ik hem uitgaf en kijk mijn ogen uit hoe andere minderbedeelden hun situatie aanpakken/beleven. Met hoeveel weerstand bijvoorbeeld ze naar de voedselbank gaan en naar tweedehands winkels. Hoe moeilijk ze het ermee hebben om niet elke dag vlees op tafel te kunnen zetten. Hoe ze relatief veel geld uitgeven aan erg veel erg slecht spul, hoe groot hun tv-schermen zijn, hun vaatwassers, hun droogtrommels, hun auto’s zelfs, hoe up to date hun smartphones zijn en hoe emotioneel belastend het voor hen kan zijn om bijvoorbeeld twee meisjes in een stapelbed op één kamer te huisvesten. Hoe ze de sigaretten erdoor blijven jagen, alcohol blijven gebruiken en cola kopen in plaats van water uit de kraan te drinken. Anderzijds zijn cola en sigaretten natuurlijk verslavend en je daartegen verzetten, is zeker in lastige omstandigheden nauwelijks haalbaar. Bovendien bieden genotmiddelen troost die je kunt gebruiken barre tijden.
Schaamte en het gevoel gefaald te hebben speelt vaak een rol; liever goedkope troep eten om in een auto te kunnen rondrijden dan toegeven aan de buren dat je het niet breed hebt.
Alleen … het is maar welk achtergrondmuziekje je erbij af laat spelen. Als het een aflevering van ‘Living big in a Tiny House’ was, waar ook vaak klein gewoond wordt uit geldgebrek en het een ecologische kick geeft om alles op de fiets te doen met een rieten mandje aan je stuur, zou er een lieflijk tingelend muziekje te horen zijn. Apetrotse bewoners zou je hun duurzame bestaan horen loven terwijl ze op de helft van hun hebben en houden zitten op de meest ongemakkelijke houten kistbanken die je je kunt voorstellen. Het is deels echt een mindset.
Maar die mindset wordt natuurlijk mede bepaald door de omstandigheden die tot het (langdurige) geldgebrek hebben geleid. Ziekte, onrecht, fraude, diefstal, ontslag en werkloosheid, generatie-armoede, ongewild alleenstaand zijn, hoge alimentatie betalen of te weinig alimentatie ontvangen kunnen allemaal zure zaken zijn die weerstand tegen de situatie oproepen.
Je kunt ook lange tijd spartaans leven om schulden af te betalen of uit verdere schulden te blijven en ineens door nieuwe pech worden ingehaald en financieel alsnog wegzakken.
Op een kwaad moment kan bij uitzichtloze armoede je inventiviteitspijl ver onder nul zakken. Vastgesteld is het onthutsende feit dat de onophoudelijke stress van armoede het IQ (voor zo lang het duurt) tien punten kan doen dalen.
Verder heeft het gevoel van armoede te maken met de sociale context: als mensen om je heen -en in dit digitale tijdperk heb je de hele, fonkelende fakewereld in je huiskamer- meer hebben dan jij, voelt je eigen situatie daarmee vergeleken aan als letterlijk minder bedeeld.
Waar ik persoonlijk veel voeling mee heb, is de steeds weerkerende pijn om nee te moeten zeggen tegen zelfs relatief bescheiden wensen van de kinderen:
“Wat wil je vandaag aan?”
Dochter: “Doe maar eens een gekóchte trui!”
(Dit niet in tegenstelling tot een gestolen exemplaar, maar tot tweedehands.)
“Mama, mag ik een noepetje?”
“Nee liefje, nu even niet.”
“Oggende week?”
Ook de constante dreiging van het op moeten vangen van rekeningen en andere onverwachte geldslurpers -zoals het stuk gaan van een wasmachine, meestal tegelijkertijd met de definitieve dooi van je vriezer en een tandartsrekening- herken ik als slopend. Je moet uit armoe bijvoorbeeld zo’n wasmachine gaan huren of naar de wasserette, en bent op het eind van de rit veel duurder uit. Eén van de negatieve spiralen waar je zomaar in terecht kunt komen.
Ik word er momenteel mee geconfronteerd door iemand die ik hier tegenover me op de bank heb. Vader van drie kinderen, 30 jaar geleden gescheiden en in plaats van onderhoudsgeld te betalen, is er in onderling vertrouwen afgesproken dat zij gratis in hun gezamenlijke huis mocht blijven wonen met de kinderen. De kinderen die inmiddels ook alweer kinderen hebben en al twintig jaar het huis uit zijn. Toch heeft mijn cliënt zijn ex-vrouw daar al die tijd laten wonen omwille van het ‘gezinsnest’. En niet alleen haar, maar ook familie van haar kant en verschillende opeenvolgende partners woonden er gratis.
Zij schijnt nogal gefeest te hebben, waarbij sloten alcohol en bergen voedsel van goeie kwaliteit werden aangesleept. Hij deed er vroeger zelf aan mee. Een eetverslaving, zoals hij zegt. Dat kan. Het lijkt me ieders goed recht. Daarnaast was ze ook een stevige festivalganger, sloeg tevens geen enkel klassiek concert in haar stad over. Er zijn slechtere manieren om je geld te besteden. Als je het hebt.
Want wel kreeg haar omgeving, inclusief haar kinderen, voortdurend te horen hoe moeilijk deze vrouw het financieel had en dat ze geen steun ondervond van haar ex. Ook hem kwam dat ter ore, maar hij kende haar en haar werkelijke situatie en maakte zich niet al te druk. Hielp haar verder met alles wat ze vroeg, behalve met geld, wat hij gewoon niet had. So far, so good. Zijn versie. En dat is de versie waar je als therapeut mee werkt.
Een tijdje geleden heeft ze zich door een zeer zware boete en het verlies van haar uitkering financieel definitief de nesten in gewerkt en zich bij haar gloednieuwe partner beklaagd over ‘alle jaren zonder onderhoudsgeld’. Logisch dat die man steigerde. Logisch dat hij op zijn leeftijd geen zin meer had om zijn gerieflijk leventje nog om te gooien voor een ‘berooide’ vrouw. Maar … daar viel misschien nog een mouw aan te passen.
Samen bonden ze de strijd aan om het geld waarvan ze wisten waar ze het eventueel konden vinden. En ja hoor! Het werd een rechtszaak tegen mijn cliënt, waarin voldoende aangetoond kon worden dat er nooit onderhoudsgeld betaald werd. Strik genomen was dat ook zo … Ik geloof dat haar advocaat er om en nabij de € 75.000 voor haar heeft weten uit te slepen.
Zijn kinderen staan achter dit vonnis.* Dertig jaar subtiel gebrainwashed door hun moeder die de achtergelaten vrouw speelde cq zich de achtergelaten vrouw vóelde. Kennelijk heeft ze hun kinderen gebrekkig geïnformeerd over het feit dat ze allemaal gratis woonden door hun vader.
Mijn cliënt moest zijn woning verkopen om aan deze kromspraak tegemoet te kunnen komen. Hij heeft lang heel slim en zuinig geleefd en moet dat nu opnieuw doen. Nu hij moet huren in plaats van in een afbetaald appartementje te zitten.
Kraanwater drinken, enkel fietsen, geen auto, zijn was buiten te drogen hangen, tweedehands kleren dragen, naast stamppot vaak soep met brood eten, de verwarming niet hoger dan 16°, de militaire douche, zelden op een terrasje zitten, maar gewoon op een bankje met een lunchpakket, geen vakanties, en beven voor wat hij in zijn brievenbus aantreft; het begint allemaal weer opnieuw.
Ik ontvang hem voor een zacht prijsje. En serveer thee met een gevulde koek, en nu met kerstmis krijgt hij een paar kaarsen van me mee. Wat me meteen op het idee brengt om er elke cliënt één te geven.
Zalig kerstfeest allemaal! En vier dit jaar zonder schaamte een Green Christmas als je je weinig kunt veroorloven. Wij vieren het ook zo, op initiatief van mijn dochter. Niet omdat we er nu nog slecht aan toe zijn, maar omdat we eigenlijk allemaal al genoeg spullen hebben.
*Een onvervalste vorm van ouderverstoting door de moeder
De definitie van ‘ouderverstoting’, ook wel ‘parentale verstoting’ genoemd:als een kind één van de ouders afwijst als gevolg van manipulatie of beïnvloeding door de andere ouder. Die ouder doet dan aan ouderverstoting. Niet het kind zelf. (De benaming kan verwarrend zijn.)
Redactie: Petra Hoetz
Afbeelding: eigen foto
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.