Gebleken is, dat baby’s en aapjes recht en onrecht al onderscheiden. Als het ene aapje voor dezelfde taak een mindere beloning kreeg, gooide het arme ding zijn beloning verontwaardigd naar zijn verzorgster en stak zijn vuistje uit de kooi om woedend op de tafel te slaan! Kregen ze allebei hetzelfde (maar minder lekkere … ) na eenzelfde taak, was er niets aan de hand.*(1)
Baby’s liet men kijken naar eenvoudige situaties waarin iets wel of niet klopte. Hun ogen bleven beduidend langer op het scherm gericht bij die filmpjes die iets toonden wat onrechtvaardig was. Iets in hen vatte het niet. Het moest langer bekeken worden. Het klopte kennelijk niet met hun aangeboren rechtvaardigheidsgevoel. Moraliteit is niet door de mens bedacht. “Het is niet eerlijk!” is geen kinderachtige uitroep, maar één van nood, die van diep van binnen komt en te maken lijkt te hebben met een soort natuurwet. Consequent evidente oneerlijkheid moeten ondergaan, doordat er tegen die natuur wordt ingegaan, is beschadigend.
Onderzocht is tevens de uitwerking van willekeur; wanneer een kind feitelijk nooit van tevoren weet waar het aan toe is. Er kan dus altijd en overal gevaar opduiken, ongeacht de situatie. Leven in zo’n voortdurende angst en ongewisheid is vernietigend voor een kinderziel en kan logischerwijs later uitmonden in een neiging tot het verregaand controleren van de omgeving. Controle, met andere woorden de situatie in de hand denken te hebben, bezweert angst voor willekeur.
Toen ik onlangs bleef slapen bij vrienden, trof ik naast het logeerbed een stapeltje boeken aan. Haaa! Bovenop lag Judas, de getuigenis van Astrid Holleeder over de hel waarin zij en al haar familieleden decennia lang leefden. Dit door de fysieke en mentale terreur van eerst hun vader, maar later in een nog ergere vorm, te weten hun roemruchte broer Wim.*(2) Ik begon te lezen en struikelde al snel. Astrid Holleeder beschrijft hoe hun gewelddadige pa, die een fiks alcoholprobleem had, zijn vrouw en kinderen afranselde en op alle mogelijke manieren afstrafte en onder de duim hield. Vreemd vindt ze het echter dat alle vier kinderen dezelfde gewelddadige terreur als opvoeding moesten ondergaan, maar dat er maar één ontspoord is: Wim.
Dezelfde vader. Jazeker, maar ik las ook hoe anders deze vader met zijn oudste zoon omging dan met de anderen. Die wisten dat zelfs een verkeerde beweging al grof geweld kon uitlokken. Dat is stressvol schipperen, maar toch met een zekere wetmatigheid. Wim echter, de oudste, werd met volkomen willekeur onderworpen aan doorgedreven straffen en uitvallen. Gewoon omdat zijn kop vader op onvoorspelbare momenten niet beviel. Of er werd hem iets belangrijks beloofd wat op het laatste moment werd ingetrokken. Sadistisch. Straf kreeg hij ook geregeld voor dingen die de anderen hadden uitgespookt; had hij ze maar moeten tegen houden. Hij nam aanvankelijk zijn zusjes waar mogelijk in bescherming. Als jongeman werd hij daarentegen nog erger dan zijn eigen vader hem had voorgeleefd. Bijna al zijn familieleden zijn met de dood bedreigd geweest en ze waren er diep van doordrongen dat het geen loze dreigementen waren; hun zwager, voorheen vele jaren ‘bloedgabber’*(3) van hun broer, had de één of andere niet achterhaalde disloyaliteit (?) jegens Wim (die paranoïde was) niet overleefd. Zijn zus werd afgeperst met een pistool tegen het hoofd van haar zoontje, Wims kleine neefje. Ik bedoel maar, de angst zat er goed in bij de familie en maakte Willem Holleeder, behalve buitenshuis ook binnen de familie een geduchte autoriteit. Zacht gezegd.
Het verschil tussen de kinderen onderling was er wel degelijk en bestond eruit dat drie ervan hun jeugd beleefden in angst, maar hun straffen min of meer konden reguleren met hun gedrag. Ze hadden de regie van hun leven deels in eigen hand. Wim echter niet. Volkomen, gevaarlijke willekeur was de rode draad bij hem. Geen seconde was hij veilig, geen ogenblik zonder adrenaline, geen moment had hij ook maar enige controle over wat er met hem zou gebeuren … Extreme angst kan even extreme controle als beveiliging genereren. Dàt hebben zijn familie en omgeving geweten.
En dan was er nog het punt van onrecht; hij had steeds met bloed betaald voor zonden die hij niet had begaan en die zelfs deels op conto van zijn broer en zussen stonden. Later verloor hij dan ook elke vorm van empathie voor hen. Het heeft er alle schijn van dat hij probeerde hen te breken, zoals ook hijzelf gebroken was.
Liquidaties, diefstal, afpersingen, enzovoorts zijn natuurlijk niet te vergoelijken. Het is bovendien nodig dat de maatschappij daartegen wordt beschermd. Maar íets van deze tragische en verwoestende levensloop snap ik wel.
*(1) Het inmiddels wereldberoemde experiment uit 2004 van Frans de Waal en Sarah Brosnan; de eerste, eenvoudige versie, destijds met kapucijnaapjes http://www.ted.com/talks/frans_de_waal
*(2) Willem Holleeder
*(3) Boezemvriend, in dit geval ook bondgenoot (samen ontvoerden en gijzelden ze in 1983 Heineken en zijn chauffeur Doderer).
Redactie: Petra Hoetz
Afbeelding: ID 243018239 © Jozef Micic|Dreamstime.com
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.