De lange tunnel

Mei 2019. De kranten melden de eerste wetenswaardigheden over een gezinsdrama, alwéér. Vader pleegt suïcide en in zijn auto die vlakbij geparkeerd staat, treft men zijn levenloze kinderen aan… Motief nog onduidelijk. Des te duidelijker echter de vele onbesuisde commentaren op de sociale media. In grove lijnen komen ze hierop neer: als je uit je leven wilt stappen, doe in godsnaam wat je niet laten kunt, maar ‘blijf van je kinderen af’. Kan ik volgen. Dan ben je ‘een crimineel, een psychopaat, een vuile lafaard, een hypocriet’ (eh?) en alles wat je maar aan vreselijks kunt bedenken, en verdien je overeenkomstig zware straffen. Daar ben ik het dan weer niet zomaar mee eens zonder enkele kanttekeningen te plaatsen. Laat ik bij de suïcide beginnen. Op Facebook deelde ik onlangs het volgende inzicht*:

People who die from suicide
Don’t want to end their lives.
They want to end their
pain.

Men reageerde begripvol met heel wat hartjes en opgestoken duimpjes.  Herkend of minstens begrepen wordt dus het feit dat het bij zelfdoding vaak gaat over het beëindigen van de pijn, niet persé het leven.**

Pijn, zowel de psychische als de fysieke, veroorzaakt, als ze maar hevig genoeg is en als ze maar lang genoeg aanhoudt, tunnelvisie. En bega niet de vergissing de kracht van die waan te onderschatten. Je hebt geen overzicht meer, noch een helder denkvermogen, je ziet geen toekomst meer, je bent er halsstarrig en oprecht van overtuigd dat de wereld en met name je naasten beter af zijn zonder jou; je veroorzaakt voor je gevoel enkel last. Tunnelvisie vind ik overigens een ietwat misleidende term. Ja, als je in de tunnel naar links kijkt of naar rechts, is het donker. Maar hoe zit dat met vooruit? Daar daagt toch meestal wel wat licht? Maar juist dat is afwezig bij tunnelvisie; als het er wél is, dat lichtje aan het eind van die lange tunnel van lijden, dan plegen de meesten al geen suïcide meer. Sterker nog, het in zicht komen van dat lichtpuntje aan de einder maakt dat ze juist tijdelijk meer verdragen kunnen, hun pijndrempel wordt hoger. ‘Nog even op de tanden bijten’, is daar een uitdrukking voor. Stel je dus bij het begrip ‘tunnelvisie’ gerust de ervaring voor van een nooit meer eindigende duisternis rondom jou. Het bevrijdende lichtpuntje wordt dan soms gecreëerd door de persoon in kwestie door te besluiten er zelf een einde aan te maken door uit het leven te stappen, of door dat vaste voornemen te hebben. Wie heeft er nooit gehoord van het plotseling opleven van zwaar depressieve mensen vlak voor hun daad? “En het ging nog wel zo lekker met haar, de laatste tijd…en dan dit … onbegrijpelijk.” Jazeker ging het lekker met haar de laatste tijd; ze wist dat er een einde aan haar ellende zou komen.

Verraden we desnoods niet onze bloedeigen moeder en onze diepste geheimen als de fysieke pijn niet meer te harden is en we ervan af willen (foltering is niet voor niets een probaat middel daarvoor)? Alles, als die pijn maar stopt. Exact zo zit dat met psychische pijn. Een diepe depressie, een angststoornis, paranoia, een psychose, een overweldigende rouw… Nooit vergeet ik dat krantenberichtje over een jong koppel waarvan de lichamen onderaan de Krijtrotsen bij Dover werden gevonden. De reden van hun gezamenlijke sprong droeg de man in zijn rugzak bij zich; hun daags tevoren aan een afwijking overleden kindje.

Dit kind was een natuurlijke dood gestorven en niet mee de dood ingenomen door een ouder. Maar wat als je totaal desperaat bent om je leven of je lijden te beëindigen en je wilt dat je kinderen niet aandoen? Die schande, de rouw, de eventuele pleegzorg, het op school gepest worden (ja!), de niet te beantwoorden vragen, een eventueel financiële afgrond, de ontdekking van onfrisse geheimen, enzovoorts? Kortom je wilt hen in geen geval met een zwaar getekend leven achterlaten. Of je wilt ze überhaupt dit leven niet aandoen, een leven, dat in jouw beleving enkel bestaat uit duisternis. Vergeet niet, je zit in je tunnelvisie! Ja, soms neem je je kinderen dan mee. Tot verbijstering, immens verdriet, woede en onbegrip van je omgeving. Zelf heb ik een aantal van deze gevoelens niet zo sterk. Ik weet waarover ik spreek. Ik voel enkel verdriet wanneer iemand kennelijk geen andere uitweg meer vond; verdriet en afschuw om het feit dat het laatste wat kinderen zagen een moordende ouder was; diep medelijden met een vader of moeder die achterblijft in een staat waar ik me nauwelijks een voorstelling van kan maken. Maar een oordeel? Nee, met de beste wil van de wereld niet.

We kennen op het moment waarop ik dit schrijf de motieven van de vader waar de column mee begon nog niet, maar dat maakt niet uit. Ik vermoed, waarschijnlijk samen met vele anderen, dat het in een welbepaalde hoek zit. Stel dat hij weduwnaar is, het hoofd niet boven water kon houden en hij zijn vrouw ‘gevolgd’ is met zijn kinderen? Of stel dat hij uitgeput en in de war is door een langdurige vechtscheiding en hij aan het kortste eind getrokken heeft? 

Tussen mijn 35ste en 45ste kwam een groot deel van mijn vrienden en vriendinnen in echtscheidingen terecht. Praktisch allemaal werden ze gewetenloos aangevuurd of venijnig bestreden door een haai van een advocaat die in het kleine stadje waar ik toen woonde véél verdiend heeft aan langdurig gerekt ouder- en kinderleed. Ik heb een deel van mijn vriendenkring in jarenlange kafkaëske toestanden bijna letterlijk gek zien worden. Van hun kinderen hebben er twee meerdere suïcidepogingen achter de rug, eentje bewerkte haar hele lijf met alles wat sneed, eentje ontwikkelde zware anorexia, eentje stompte zichzelf regelmatig urenlang keihard in de buik, twee dochters kunnen de ellende van hun kapot geprocedeerde moeder niet meer aan en hebben zich van haar gedistantieerd. – Ik wil maar even een beeld schetsen van wat jarenlange echtscheidingsoorlogen ook met kinderen kunnen doen. –  De gedachte dat het binnen de loodzware omstandigheden toch wel heel erg handig zou zijn als de een of andere ex per ongeluk met hoge snelheid tegen een boom op zou knallen heb ik meermaals horen uitgespreken door wanhopige ouders die in normale omstandigheden allesbehalve crimineel zijn. De eerste stap… Schreeuw niet te luid op Facebook of waar dan ook dat je dit of dat nóóit zou doen. Oordeel niet te snel.

Maar stel nu dat de man in kwestie zijn kinderen kwijt is aan zijn ex-vrouw? Terwijl hij zelf het gevoel heeft zonder die kinderen niet meer te willen, of zelfs kunnen leven? Dat kan geresulteerd hebben in een bodemloze impasse die uitmondde in deze misdaad. Hij neemt feitelijk de meest wrede wraak denkbaar op de moeder van hun kinderen. Een mannelijke Medea. En dààr kan ook ik niet gemakkelijk begrip voor opbrengen, alhoewel ik hem niet de deur zou wijzen als hij voor hulp aan zou kloppen bij mijn praktijk.

Er is echter in mijn ogen een nog ergere gradatie. Zoals die Amerikaanse moeder die haar kleine kinderen, die tot haar onvrede onder de hoede van de vader gesteld waren, meenam voor een autoritje en een gezellige picknick. Ze klikte haar kroost secuur vast in de kinderstoeltjes en reed koelbloedig de zee in. Zomaar, met al dat jonge leven op de achterbank. Haar kindjes zijn verdronken. Zij niet. Ze heeft zich ‘als door een wonder nog net kunnen redden’. Inmiddels heeft ze schuld bekend aan kwade opzet.

Pas hier heb je de naakte wraak; de kille, even onmenselijke als onbevattelijke kindermoord. Maar nog steeds … kunnen we niet in haar hoofd kijken. Er zijn mensen die daar geïnteresseerd in zouden zijn. Ik bijvoorbeeld.  

*vermoedelijk door F. Lux en V. Oduenyi geschreven en via Higher Perspective verspreid

**bijv. bij senioren gaat het er soms wel degelijk om om het leven te beëindigen, ook al is er geen zware fysieke of psychische pijn; het is ‘genoeg’ geweest.